XIX-wieczna osada fabryczna. Pomnik Historii na industrialnych szlakach / The 19th-century factory settlement. Historical Monument on the industrial routes

Bogactwo zabytków techniki, ład przestrzenny, autentyzm

Żyrardowska osada fabryczna jest przykładem wzorcowego miasteczka przemysłowego z przełomu XIX i XX w., wybudowanego według przemyślanej koncepcji, zakładającej wyraźny podział przestrzeni na części fabryczną i mieszkaniową, powiązane ze sobą kompozycyjnie.

O skali inwestycji społeczno-filantropijnych świadczą liczne obiekty użyteczności publicznej – kościoły, szkoły, przedszkole, Dom Ludowy im. Karola Dittricha, Resursa wraz z Kręgielnią, szpital, a nawet przytułek dla starców czy pralnia z łaźnią. Większość z nich do dziś pełni pierwotne funkcje.

Istotnym elementem w przestrzeni osady jest zieleń, będąca odzwierciedleniem zastosowanych tu rozwiązań, zgodnych z późniejszą ideą miasta-ogrodu. Uporządkowane zieleńce otaczają obiekty użyteczności publicznej, szpalery drzew zdobią ulice, ogródki kwietne i warzywne wypełniają kwartały robotnicze. Pierwotnie, tereny zieleni o geometrycznych kształtach urządzano nawet wokół zabudowań fabrycznych.

Charakterystyczna zabudowa z nietynkowanej cegły, znakowanej pierwszymi literami nazwisk właścicieli fabryki H&D, regularna siatka ulic, dużo zieleni, jednorodność, harmonia i ład przestrzenny, to elementy stanowiące o wyjątkowości żyrardowskiej osady. Pomimo upływu lat i adaptacji budynków fabrycznych do nowych funkcji, to właśnie autentyzm pozostaje jej głównym i niepodważalnym walorem.

Potwierdzeniem wyjątkowego charakteru żyrardowskiej osady fabrycznej jest nadany jej w 2012 r. przez Prezydenta RP prestiżowy tytuł Pomnika Historii, a także zaproszenie Żyrardowa na Europejski Szlak Dziedzictwa Przemysłowego – ERIH, który skupia oraz  promuje najistotniejsze i najciekawsze miejsca z historii europejskiego przemysłu.

CENTRALA / TEREN FABRYCZNY / THE HEADQUARTERS / FACTORY PREMISES