OSIEDLE FABRYCZNE / FACTORY HOUSING ESTATE
Dawny żyrardowski Nowy Świat. Największe fabryczne osiedle patronackie w Królestwie Polskim.
Uporządkowana przestrzeń, ład, dużo zieleni, regularna, choć luźna zabudowa w powtarzalnych kwartałach i wzdłuż ulic. W podwórkach charakterystyczne drewniane, dwukondygnacyjne budynki gospodarcze tzw. komórki oraz ogródki kwietne i warzywne, które dla robotników wywodzących się z okolicznych wsi, były namiastką krajobrazu wiejskiego.
Pierwsze budynki w zwartej, szeregowej zabudowie powstały tu w latach 70 XIX w., wzdłuż ulic stanowiących główną oś kompozycyjną dzielnicy – ul. Kościuszki (d. ul. Nowy Świat) i równoległej do niej, ul. Limanowskiego (d. ul. Długa). To murowane, otynkowane budynki piętrowe i parterowe. Większość zabudowy stanowią solidne, dwukondygnacyjne domy z nieotynkowanej cegły, wybudowane w latach 80. i 90. XIX w.
Otrzymanie mieszkania w takim domu było dla robotnika swego rodzaju awansem społecznym.
W krajobrazie dzielnicy wyróżnia się kwartał bardziej okazałych domów dla majstrów oraz szeregowa zabudowa niewielkich domków tkaczy.
Dzielnica robotnicza zaspakajała nie tylko potrzeby mieszkaniowe pracowników fabryki. Powstało tu także wiele obiektów użyteczności publicznej, świadczących o skali inwestycji filantropijno-społecznych realizowanych przez właścicieli zakładu. Z myślą o mieszkańcach dzielnicy wybudowano m.in. szpital, przedszkole, dwa kościoły, szkoły fabryczne, dom kultury, przytułek dla starców. Większość obiektów przetrwała do dziś i pełni pierwotnie przypisane im funkcje.
Located between two sections of the factory, the Headquarters and the Bleachery, the district of residences of factory owners and senior management, with a park dominating the landscape, surrounding the most representative villa – the Dittrichs’ villa.
On B. Limanowskiego Street (formerly Długa Street), a palace that stands out from the traditional buildings of Żyrardów is worth noting. It was here that Karol August Dittrich’s daughter lived with her family. Along Armii Krajowej Street (formerly Parkowa Street) there is a colony of six French Renaissance-style villas, inhabited by the management staff. At the end of the street, it is worth stopping in front of a Swiss-style residence – Haupt’s villa, named after the factory director. Closer to the Bleachery, on S. Sławińskiego Street (formerly Bielnikowa Street), there are houses for officials.
The residential complex also includes the Main Office – the seat of the factory management – and Resursa (club) with a Bowling Alley – a facility designed to satisfy the cultural and social needs of the factory elite.
On the edge of the district, on the other side of the park, there is a church that originally belonged to the Evangelical-Augsburg parish (today a Roman Catholic church). It was built for the Evangelical foreigners living in Żyrardów, who at the turn of the 19th and 20th centuries constituted about 20% of the population of the entire municipality of Żyrardów. Many of them held the highest positions in the factory and lived in the residential district of the factory settlement.
Szkoły fabryczne / Factory schools
Domy robotnicze / Workers’ houses
Szpital fabryczny / Factory hospital
Kościół pw. św. Karola Boromeusza / St. Charles Borromeo Church
Domy majstrów / Foremen’s houses
Kościół pw. Matki Bożej Pocieszenia / Church of Our Lady of Consolation
Gabinet pisarza Pawła Hulki-Laskowskiego / Study of writer Pawel Hulka-Laskowski